Slovaťiko them, savi pes kerďas andro berš 1939 pal oda, so rozpeľas Čechoslovaťiko, butere dromenca kerelas sajekh diskriminačna rasova hakaja sar andro nacistikano Ňemciko. Prekal o branno hakaj g. 20 beršestar 1940 le Romenge jekhetane le Biboldenca ile o šajipen te aven o džene andro slugaďipen (militarna džene). Aktivno slugaďikano servisos paľis kerenas andro špecijalnones kerdo VI. praporis Buťakre grupakro pro Ministerstvo vaš e nacijonalno protekcija, kaj sas bičhade nekh buter andro 24. – avka vičhinďi romaňi rota (andro špecijalna kotora sas Bibolde u „Arijci“, save sas politikanes bi paťivale slugaďa). O Bibolde the Roma sas andre koda kotor andre teluňi pozicija, so pes šaj dikhelas pre lengri uniforma (sar, dži mekh le „Arijcen“ sas o čapka le šiltoha natilňikoha u themeske simboliha, le Bibolden the le Romen sas čapki sar namorňicko modelis – bi šiltoske the natilňikoske, so mekh buter, bi o themeskro simbolis), the andre buťakre poziciji: „Arijcen“ sas beršestar 1943 phirde slugaďikane ľivinde u bičhade sas te dodikhel pro slugaďikane khera, le Bibolden the le Romen bičhavenas pro phuvakre the žužipnaskre ačhavibnaskre buťa.

Prekal o ľil khatar o Ministerstvos vaš o andrune buťa g. 127 beršestar 1940 „tel o nav Cigan pes achaľol … ča oda dženo andal e cigansko rasa, saves hin so duj džene – dad the o daj andal adi rasa, savo dživel phirdo dživipen, vaj the te hino bešto, denašel la buťatar.“ Andro apriľis 1941 diňas avri o Ministerstvos vaš o andrune buťa o ľil g. 163 „pal o paruvipen varesave buťengro vaš o Cigana“. Kada ľil na peľas ča pro gendostar cikneder grupa vlachika Romendar, savenge na mukhle imar te phirel, u ile lenge le grajen the verdana, peľas the pro savore bešte Roma, save musaj sas tele te aravel peskre khera so sas paš o themeskre vaj provincijonalna (lokalna) droma, u te džal te bešel „avri andal o gava, pro thana dur, odoj, kaj o gav phenela“.

Te andro gav bešenas nekh frimeder trin romane fameľiji, okresno urados avri iľas le„ romane vajdas“, savo sas tel o thaneskro richtaris u musaj sas the dodikhel hoj pen keren savore anti romane uštaribena. Roma na tromanas te džal le jekhetane phiribnaskre mašinenca, sas len limitovano uštariben pro avrune thana, andro fora the gava šaj sas te džal ča andro phende ďivesa the ori (sar dujvar kurkeste andro tosaraskre ori).

Le Romen našťi esas džukle, andro skľepi the karčmi lenge našťi bikenenas alkoholikano pijiben, sakovar lenge kerenas but bi paťivale teštoskre dikhibena. Andro keriben le diskriminačna uštaribnaskre prekal o Roma sikhavenas bari aktivita o džene khatar o jepaš militaristikaňi organizacija – Hlinkaskri garda.

Aktualno legislativa delas le gardistenge o šajipen te kerel le Romenge but formi le direktno fizikaňi agresija, sar sas raťakre raziji andro romane osadi kana kontrolinenas o musaj te avel pro than savore dženenge, kana na ľikerde phende ori vaš o uštariben andro foros vaj gav, šaj len fizikanes marde. Tel oda, hoj kamen te murdarel o džuva, chudenas romane muršen u nekh buter le džuvľen, savenge pre ladžate strihinenas o bala, varekana lenge mukhle ča lange šere.

Aktivnones kerenas jekhetanes le šingunenca, kana chudenas le buťakerne muršen u zoraha len transportinenas andro buťakre sekciji, peskri agresivita peske avri marenas andro demolaciji andro romane gava u tradenas le Romen pro dureder thana avri le gavendar. O relaciji maškar o Roma the thaneskre džene andro ola berša buterval ačhile buter goreder, chudľas o bi paťaviben maškar jekh avreste, pharipen the dar olestar, so mekh avela.